Psikolojide Kavramlar

Painfully

Painfully

Well-Known Member
Yanıt: Psikolojide Kavramlar

Benlik

Benlik (şelf) sosyal psikolojide önemli araştırma konularından biridir. Tarihsel olarak da sosyal psikologların üzerinde durdukları ilk konular arasında yer alır. W. James benliğin hem insanın kendini bilme ve değerlendirme konusu gibi hem de düşünce ve davranışlarımızın kökeninde bulunan bir yapı gibi incelenebileceğini öne sürmüştür.
Baldwin benliği alter ve ego şeklinde iki karşıt kutba ayırmıştır. Alter gerçek veya hayali olsun diğer insanlar hakkındaki temsillerimize ego ise kendi kendimizi algılama tarzımıza göndermektedir.
Mead benliğin birey ile çevresi arasındaki etkileşim içinde oluştuğunu vurgulamıştır. Ona göre birey ait olduğu gruplar ve komünote tarafından paylaşılarak inşa olur. Sosyal süreç herkes tarafından aynı şekilde algılanmadığından bireyler arasında önemli farklılıklar görülür. Mead bu farklılaşmaları ben ve ego ayrımıyla niteler. Ben benliğin psikolojik kısmıdır ve bireyin yaratıcı yanlarını belirtir; ego ise benliğin sosyolojik yanıdır ve sosyal rollerin içselleştirilmesini ifade eder.
Son yıllarda sosyal psikologlar tarafından gerçekleştirilen benlik araştırmaları üç sorun etrafında odaklaşmaktadır: Benlik kavramı yani kendimizi nasıl tanımladığımız (benliğin bilişsel yanı) benlik saygısı veya özsaygı yani kendimizi nasıl değerlendirdiğimiz (benliğin duygu ve değerlendirmeler içeren yanı) ve benlik sunumu ya da kendini sunma yani kendimizi nasıl sunduğumuz (benliğin davranışsal yanı). Buna göre genel olarak bakıldığında benlik hem istikrarlı hem de değişken bir nitelik göstermekte hem içsel bir boyut (anılar şemalar) hem de dışsal bir boyut (diğerleri önündeki rol ve davranışlar) içermektedir.
Daha yakın yıllarda kültürel ve kültürlerarası psikoloji alanında çalışan sosyal psikologlar benliğin kavramlaştırılmasında literatürde hakim olan anlayışların Batı toplumlarına özgü bazı yanları olduğuna işaret etmişlerdir. Bu çerçevede örneğin 'bireycilik ideolojisi taşıdığı" "diğerlerinden farklılığa ağırlık verildiği" "başkasına zıtlık" esasında tanımlandığı aslında benliğin "kişinin kültürel açıdan paylaşılan modeli" olduğu dünyanın Batı dışında kalan kültürlerinin pek çoğunda "ilişkisel bir benlik anlayışının bulunduğu ve "benliğin ilişkisel tarzda tanımlanması" gerektiği vb. hususlar vurgulanmıştır.
Bu alanda öncü bir rol oynayan ve "ilişkisel benlik-ayrışmış benlik" tiplerini ayırteden Kağıtçıbaşı'ya (1998) göre bu iki benlik anlayışı arasındaki "temel ayrım kendi-içerikli bireyci ayrışmış bağımsız benliğin diğer kişilerden kesin sınırlarla ayrılmış olması buna karşılık ilişkisel (karşılıklı) bağımlı benliğin akışkan sınırları olması"dır ve bu ayrım "hem benlik algısı hem de sosyal algı için geçerli"dir.
 
Painfully

Painfully

Well-Known Member
Yanıt: Psikolojide Kavramlar

Benlik Kavramı

Benlik kavramı' (self-concept) terimi bireyin kendi hakkındaki temsillerinin bütününü ifade etmektedir. Bu açıdan benlik kavramı kişinin kendisi vasıfları ve özellikleri hakkında sahip olduğu genel fikir olarak tanımlanabilir; dolayısıyla bir kişinin kendisine ilişkin bilişsel temsillerini içeren algılarının bir özeti gibi düşünülebilir.
Benlik kavramı insanların kendileri hakkındaki bilgilerine göndermesi dolayısıyla benliğin bilişsel yanını ifade eder. Çeşitli imajların şemaların prototiplerin anlayışların teorilerin amaçların görevlerin bir bütünü ya da koleksiyonu olarak nitelendirilen benlik kavramı dinamik bir yapı özelliğindedir. Dolayısıyla kişiler arası ilişkilerde bireyin amaçlarına ve değerlerine göre uyum gösterir. Bireyin iç tutarlılığını ifade etmesi anlamında oldukça istikrarlıdır ve çevreye uyma anlamında da esnek bir özelliktedir. Benlik kavramının duruma göre değişmelerini 'aktüel benlik kavramı' olarak adlandırmak da mümkündür.
Benlik kavramının genel olarak sosyal faktörlerden etkilendiği kabul edilmektedir. Benlik kavramı bir yandan diğerlerinin bireye gönderdiği imajlarda kök salmakta öte yandan diğeriyle karşılaştırmalardan (diğeriyle kontrasta girme yoluyla) beslenmektedir. Sosyal faktörlerin dışında bellek de önemli bir bilgi kaynağı sayılmaktadır.
Bazı yazarlar bellek ve benliği aynı bir şeyin iki yüzü gibi görmektedir. Zira kişisel olgu ve olayların depolandığı otobiyografik belleğin genişliğini vurgulayan yazarlar benliğin bellekte saklanan en gelişmiş ve en zengin yapılardan biri olduğunu Öne sürmektedirler.
Benlik tanımında benlik kavramlarından bazıları daha önemlidir. Bunlar benliğe ilişkin enformasyonların işlenmesinde etkin bir rol oynayan 'benlik şemaları'dır (Markus) ya da bir başka deyişle kronik olarak ulaşılabilir benlik kavramlarıdır (Higgins). Diğer bazı benlik kavramları bireyin duygusal ve motivasyonel durumlarına veya sosyal koşullara göre ulaşılabilir hale gelirler yani belirli bir olay veya duruma tepki olarak devreye girerler; örneğin iş (yaşamındaki) benlik kavramı gibi.
 
Painfully

Painfully

Well-Known Member
Yanıt: Psikolojide Kavramlar

Beyin Fırtınası

Beyin fırtınası (brainstorming) belirli bir konuda çözüm arayışına yönelik grup tartışması sırasında yaratıcılığı artırmak için kullanılan yöntemlerden bindir (Osborn 1961). Yöntem çözüm arayışında çözüm önerisi veya önerilerinin tartılıp değerlendirilmesinden ziyade olabildiğince çok sayıda çözüm üretimine ve ortaya konmasına dayanmaktadır. Zira beyin fırtınası yöntemi bunu vazeden şu temel sayıltıdan yola çıkar: Bir grupta belirli bir problem hakkında ne kadar çok fikir ne kadar çok çözüm önerisi ortaya atılırsa söz konusu probleme en uygun çözümü bulma olasılığı o kadar artar.
Yöntemin uygulanışında birkaç hususa dikkat edilir. Birincisi grup tartışmasına katılan üyelerin hiç çekinmeden ve değerlendirilme kaygısı olmadan zihinlerinden geçen Önerileri ortaya koymaları ve önerileri maksimum kılmak esastır. İkincisi grup üyelerince ortaya atılan hiç bir öneri eleştirilemez zira amaç değerlendirme değil öneri sayısını artırmadır. Üçüncüsü üyelerce önerilen tüm öneriler kişilere değil gruba aittir ve grup tarafından geliştirilip kullanılabilir. Kişisel görüşlerin toplanmasından sonra öneriler rasyonel bir yöntemle değerlendirilir.
Beyin fırtınasının yukarda özetlenen ve grup tartışmasına dayalı yaygın şeklinin dışında az bilinen ikinci bir versiyonu daha vardır. Gordon tarafından önerilen bu versiyon 'işlemsel yaratıcılık yöntemi' ya da 'sinektik yöntem' olarak anılmaktadır. Burada çözüm aranan problemi tam olarak bilen sadece 'animatör'dür. Animatör hem kendiliğindenliği ve hem de tartışmaya katılan farklı formasyonlardan grup üyelerinin benzer düşünce tarzlarına ulaşıncaya kadar karşılıklı birbirini anlamasını kolaylaştıracak bir 'grup iklimi' oluşturmaya çalışır.
Herkesin birbiriyle benzerliklerini ve farklılıklarını görmesi önemlidir. Sinektik yöntemin özü tuhaf olanı tanıdık kılmak tanıdık olanı tuhaf kılmaktır. Bu önermenin ilk kısmı sorunun anlaşılması ve analiziyle ilgilidir ikinci kısmı ise problemin bir başka türlü görünmesini sağlamak ve böylece çözümün yaratıcı sezgisini başlatacak bir şey bulmak için her türden analojinin aranmasıyla ilgilidir.
Sinektik yöntem tıpkı Delphi Yöntemi gibi sürrealist yöntem olarak da adlandırılmıştır (Moles ve Mouchot 1971) zira Salvador Dali'nin tablolarındaki gibi ilke olarak birbiriyle en az birlikte giden veya birbiriyle çelişkili görünen öğeleri bir araya getirme çabasındadır. Uygulama "a priori" olarak uyuşmayan fikir veya öğeler arasında kabul edilebilir bir harmoniyi bulmayı hedeflemektedir.
 
Painfully

Painfully

Well-Known Member
Yanıt: Psikolojide Kavramlar

Bilinç

Etimolojik kökeninde bilinç (Latince conscire) paylaşılmış bilgi anlamına gelmekte ve insanın bir diğeriyle özellikle de kendisiyle paylaştığı bilgiye göndermektedir.
Sosyal bilimler literatürüne genel olarak bakıldığında bilinç terimi bir yandan insan zihninin kendi durumları ve edimleri hakkında sahip olduğu düşünce veya sezgiyi öte yandan bireyin dünyayla ve kendisiyle ilişkisi ve kendi durumu hakkındaki bilgisini ifade etmektedir. Bilinç terimi daha geniş bir anlamda insan zihninin kendiliğinden yargıda bulunma yetisi olarak da kullanılmaktadır.
 
Painfully

Painfully

Well-Known Member
Yanıt: Psikolojide Kavramlar

Bilişsel Aktiflik Etkisi

İzlenim oluşumu konusunda hedef hakkında kategori veya şemaya dayalı süreçler ile hedefin özelliklerine dayalı süreçlerden hangisinin kullanıldığı sorusuna getirilen açıklamalardan biridir (Gilbert Pelham ve Krull 1988).
Buna göre algılayan kişi bilişsel planda ne kadar aktif ya da meşgul ise dikkati o kadar çok dağınık demektir ve dolayısıyla hedef hakkındaki izlenimi daha ziyade mevcut enformasyonlara (şemalar kategoriler) dayanacaktır. Buna karşılık bilişsel planda daha az meşgul veya daha az aktif olan bir kişi dikkatini daha ziyade içinde bulunduğu etkileşim üstünde odaklaştıracak hedefin ve durumun özelliklerine daha çok bakacaktır.
 
Painfully

Painfully

Well-Known Member
Yanıt: Psikolojide Kavramlar

Bilişsel Bağışıklık

Daha ziyade ideolojik nitelikli bilişsel bir mekanizmayı ifade eden bilişsel bağışıklık terimi insanın kendi doğasına ilişkin görüşleriyle çatışan enformasyonlara karşı geliştirdiği bir savunma stratejisine işaret etmektedir.
Örneğin insan davranışlarının hayvanlarla ortak doğal belirlemelerin sonucu olduğu yönündeki enformasyonlara maruz kalan kişiler insan türünün özgüllüğünü yani hayvanlardan farklılığını destekleyen açıklamalar aramaktadırlar ve bunun için doğaüstü açıklamalara gizli bilimlere başvurmaktadırlar. Kendini bir başka gruptan farklılaştırma yönündeki bu tür çabalar bir bakıma kişinin etik anlayışıyla da ilişkili görünmektedir.
 
Painfully

Painfully

Well-Known Member
Yanıt: Psikolojide Kavramlar

Bilişsel Karmaşıklık

Kategorizasyon süreç ve olguları çerçevesinde ortaya atılan bilişsel karmaşıklık (cognitive complexity) bireylerin dünyaya ilişkin algı ve değerlendirmelerini etkileyen bir değişken olarak kullanılmaktadır. Bilişsel karmaşıklık bireyin algı ve kategorizasyonlarındaki duyarlılığı ifade etmektedir.
Literatürde bilişsel karmaşıklık kavramı içinde üç yan ayırdedilmektedir (Pinson 1988): Birincisi algı ve değerlendirmelerde kullanılan/dikkate alman boyut sayısı anlamında farklılaştırma (differenciation) ikincisi kullanılan bir kategorinin darlığı veya genişliği anlamında ayırdetme (discrimination) ve üçüncüsü ise farklı öğeleri bir bütün haline getirme anlamında bütünleştirme (integration) olarak ifade edilebilir.
Farklılaştırma gerçekliği algılamada kullanılan boyutların ya da kategorilerin sayısıyla ilgilidir ve kategori sayısının artması ayrıntıları daha iyi farketmeyi benzerlik düzeyi düşük uyaranları farklı kategorilere koymayı sağlamaktadır. Araştırmalarda bilişsel karmaşıklık değişkeni genellikle bu anlamda kullanılmaktadır.
Ayırdetme bireyin uyaranlar arasında ayrımlar yapması için kullandığı alt bölümlerin ya da sınıfların sayısıdır bu boyut Pettigrew anlamında bir kategorinin prototipinden sapmaları kabul edebilme düzeyinin dolayısıyla tolerans düzeyinin de bir ifadesidir. Üçüncü yan farklı bilişsel öğeleri ilişkilendirebilme düzeyini ya da kapasitesini ifade etmektedir.
 
Painfully

Painfully

Well-Known Member
Yanıt: Psikolojide Kavramlar

Bireyselcilik

Bireyselcilik genel bir deyişle modern eşitlikçi toplumlar bağlamında ortaya çıkan ve bireyi merkeze alan bir anlayışın bir değerler sisteminin ifadesidir. İlke olarak bütünün (toplum) parçalarına (bireyler) aşkın bir gerçekliğe sahip olduğunu varsayan ve hiyerarşik esasta kurulmuş geleneksel toplumları karakterize eden holist anlayıştan bir kopma hareketidir. Bu anlamda tarihsel bir olgu niteliği taşır.
Gerçekten de modern birey anlayışının bir tarihi vardır. Bu anlayış genel olarak XV. yüzyıla kadar uzanmaktadır. Rönesansla birlikte insanın dünyada yaşama ve kendini tasarlama tarzında bir değişiklik ortaya çıkmaktadır. Birey kaderi üzerinde belirleyici bir rol oynayan geleneksel güçlerden sıyrılmaya 'Ben' demeye başlamaktadır.
Daha önceki toplumlarda (ilkel antik ortaçağ vb.) doğumundan itibaren bir ilişkiler dokusu tarafından sarmalanan ve tüm var oluşu sosyal grubu (aile aşiret klan kast etnik grup vb.) tarafından belirlenen insan kendisini aşan ereklere tabi olarak yaşamaktadır. İnsanın bu konumunu değiştirerek birey haline dönüşümü aşamalı bir şekilde gerçekleşmiştir (R. Dumont).
İlk olarak dünyaya (mevcut düzene) kıyasla bir kopma hareketi (Hıristiyanlık) şeklinde başlamış ve uzun süren bir 'kuluçka' döneminden sonra İnsan Hakları düşüncesi (Hobbes Locke vb.) ve Aydınlanma felsefesi içersinde gelişmiştir.
Bireyselciliğin tarihinde insanları cemaatlerin hakimiyetinden kurtaran sekülerleşmenin de önemli bir yeri olduğu genellikle kabul edilmektedir. Öte yandan bireyleşme birey haline gelme "modern içselliğin oluşumuyla yani içsel bir derinlikle donatılmış varlıklar olduğumuz duygusunu kazanma ve buna bağlı olarak 'ben' olduğumuz görüşüne varma" olgusuyla ilişkilendirilmektedir (Taylor).
Dubois ve Beauvois (2002) geniş ve dar anlamda bireyselcilik ayrımı yapmaktadırlar. Onlara göre geniş anlamda bireyselcilik ideolojik düzlemde insani varlığı kişiyi bir birey gibi gören bir özne modelidir; bu modelde birey diğerlerinden sosyalden farklılaşmış bir bütün (ünite) olarak ortaya çıkar bizzat kendi varlığında özerklik (veya kendi kendine yeterlik) kişisel gelişim vb değerleri taşır tüm değerlerin temelidir.
Dar anlamda bireyselcilik geniş anlamda bireyselciliğin toplumun temelleri düzeyindeki bir sonucudur (eğer tersi değilse). XVII. yüzyılda J. Locke gibi İngiliz filozofları tarafından ortaya konmuş bu bireyselcilik tercihen kolektif amaçlardan daha değerli gördüğü bireysel amaçların ve mutluluğun gerçekleştirilmesine öncelik verir. Çoğu kez bu konuya eğilen yazarlar bu farkı gözden kaçırmakta ve geniş anlamda bireyselciliğin nitelikleri arasında dar anlamda bireyselciliğe de yer vermektedirler.
Yazarlar ayrıca 'sosyal düzenin ve siyasal iktidarın meşrulaştırılması konusuna ilişkin moral teori' olarak tanımladıkları felsefi bireyselcilik ile zamanın ideolojik ambiansında kolektif ve bireysel gerçeklik karşıtlığına dayanan birtakım görüşler bütünü olarak beliren doksolojik bireyselciliği ayırdederler.
Beauvois (1994) Batı toplumlarındaki aktüel doksolojik birey-selciliğin liberal bireyselcilik olduğunu ve bu bireyselcilikte bireyin emekçi asker hasta öğrenci taraftar vb. değil özü itibariyle bir seçmen-tüketici olduğunu öne sürmektedir.
Günümüzde evrensel bir model olarak sunulan bireysellik kişiyi Batı dünyasında tarihin belirli bir döneminden itibaren içine soktuğumuz bir kalıp gibi nitelendirilebilir. Dolayısıyla bu kalıba girip birey haline gelen kişi her şeyden önce egosu ve benlik bilinci tarafından karakterize edilen bir bütündür.
Tarihsel biyolojik psikolojik ve sosyal bagajını kendine özgü bir tarzda bütünleştiren apayrı bir birimdir. Bireyselci düşüncede birey emprik bir özne gibi veya insan türünün bireysel bir örneklemi gibi değil kendisinde insanlığın yüksek değerlerini taşıyan 'moral özerk bağımsız bir varlık' gibi düşünülür.
Bu anlamda birey bir kurgudur sosyal olarak inşa edilmiştir. Her inşa gibi bireyselliğin inşasında da belirli özellikler öne çıkarılmıştır bu özelliklerden en temel olan üçü tekillik özerklik iç-sellik olarak sıralanabilir. Bu özellikler daha yakından ele alındığında 'liberal birey' kurgusuna tekabül etmektedir.
Zira kendini biricik tekil farklı olarak görmekte özerk ve bağımsız olduğuna inanmakta dolayısıyla kendi kendine yeterli olduğu inancını taşımakta ve olayların nedenlerinin kendi içinde olduğuna inanma eğilimi taşımaktadır. Modern toplumların değerler sisteminde bireysel sorumluluk esastır ve insanın dünyayı kendisinin şekillendirdiğine inanması kısacası kendisi de inşa edilen bir varlık olarak dünyasını inşa etmesi söz konusudur.
Bireyselcilik başka açılardan da kavranabilir. Kültürel açıdan literatürde bireycilik-toplulukçuluk boyutunda ele alınan bireyselcilik psikolojik açıdan aynı bir kültür içinde bireysel bir yatkınlık veya eğilim olarak görülmektedir (Hui 1988).
 
Painfully

Painfully

Well-Known Member
Yanıt: Psikolojide Kavramlar

Birincil Güdüler

Bunlar öğrenilmiş veya öğrenilmemiş olmalarına göre ikiye ayrılabilirler. Öğrenilmemiş güdüler birincil hedefi olan ve böylece birincil güdüler (prımary motives) de denilenlerdir.
Birincil güdülerin bazıları açlık susuzluk gibi vücutta bilinen bazı fizyolojik değişikliklerden kaynaklanır ve genellikle fizyolojik dürtüler (physiological drives) olarak adlandırılırlar. Bu alt bölümde ilk olarak bunlar ele alınacaktır. Daha sonra da bildiğimiz bir fizyolojik temeli olmayan duyusal uyarılma ve sevecenlik gibi öğrenilmemiş güdüler yer almaktadır.
Açlık ve Susuzluk
Açlık ve susuzluk fizyolojik dürtüleri birbiriyle yakından ilişkilidir. Çünkü su vücudun yiyecekten yararlanması için sindirim ve diğer biyokimyasal işlemlerde kullanılmak üzere vücutta tutulur. Gerçekte organizmanın su alımının yaklaşık % 90'ı bu fizyolojik amaç içindir. Bir diğer anlatımla yiyecek yoksunluğu çeken insan ya da hayvanlar sadece düzenli olarak yedikleri zamankinin yaklaşık % 10'u kadar su içerler.
Genel açlık
Açlık yaşantısının zamandan zamana veya kişiden kişiye değiştiği görülmektedir. Her zaman olmasa da açlık midenin kasılmaları şeklindeki açlık kramplarıyla birlikte olabilir. Ancak bunlar açlığı hissetmek için kesinlikle zorunlu değildir (Morgan 1965). Bazen bir baş dönmesi anlatılır fakat yine insanlar böyle bir hissi duymaksızın da son derece aç olabilirler. Böylece düzenli olarak açlığa eşlik eden kuvvetli bir yeme isteğinden başka bir yaşantı yoktur.
Beynin çeşitli bölgeleri açlık ve yemek yeme faaliyetlerini düzenler. En önemlisi olan hipotalamus beyin tabanında yer alır. Burada iki merkez vardır ve birine beslenme merkezi diğerine doyma merkezi denir (bkz. Şekil 8.4). Bunlar kan dolaşımındaki koşullardan etkilenirler (Teitelbaum ve Epstein 1962). Beslenme merkezi faal olduğu zaman insan ya da hayvanın acıkmasına ve yemesine neden olur. Doyma merkezi ise yeterli yiyecek alındığında yeme isteğini durdurur.
Beslenme ve tercihler
Çocuklar ve hayvanlar eğer tercihlerine bırakılırlarsa yiyecekleri şeyi seçme eğilimindedirler. Böylece bir süre dengeli olarak beslenebilirler (Rozin 1967). önceleri bunu "özgül açlıklar"ını (specific hunger) ayırdedebildikleri ve bu açlıklarını doyuran belirli şeyleri yedikleri için yaptıkları düşünülürdü. Günümüzde ise bu inancın genellikle doğru olmadığı bilinmektedir. Öyle görünüyor ki bu görüş tuz ve belirli minerallere (daha önce söz edilen tuz gereksinimi olan çocuk vakasında olduğu gibi) uygulanabilir ancak diyetteki bütün elementler için doğru değildir.
 
Painfully

Painfully

Well-Known Member
Yanıt: Psikolojide Kavramlar

Birlikte Hatırlama

Sosyal bellek araştırmaları ve kimlik oluşumu bakımından önem taşıyan bu kavram (joini remembering) sosyal inşacılık yaklaşımına bağlı sosyal psikologlar tarafından ortaya atılmış bir modeldir. Anıların etkileşim vasıtasıyla sosyal olarak inşasının söz konusu olduğu bu modelde belleğin genelde iletişim süreçleri ve özelde konuşma içersinde şekillendiği vurgulanmaktadır.
Bu bağlamda araştırma amaçlı çeşitli konuşma teknikleri geliştirilmiş bulunmaktadır. Örneğin deneklerin farklı sohbet konuları (birlikte bakılan bir fotoğraf albümü yakın zamanda görülmüş bir film aktüaliteden bir olay vb.) hakkında konuşmaya dayalı 'birlikte hatırlama tekniği' (Middleton ve Edwards 1990) gibi.
 
Painfully

Painfully

Well-Known Member
Yanıt: Psikolojide Kavramlar

Boomerang Etkisi

Tutum değişimi reklamcılık propaganda ve benzeri iletişim süreçlerinde özenle dikkat edilen boomerang etkisi ya da negatif etki bir sosyal etki sürecinde hedefin etkileyen yönünde (pozitif etki) etkilenmeyip aksi yönde bir eğilim geliştirmesini ifade etmektedir. İletişim alanında boomerang etkisi hedefine ulaşmayan bir mesajın geri dönerek kaynağına yönelmesi yani vericinin beklemediği sonuçlara yol açması şeklinde tanımlanabilir.
Negatif etki etkileyen (iletişim kaynağı) ile etkilenen (iletişim hedefi) arasındaki ilişki etkileyenin algılanması ve iletilen mesajın niteliği ile ilgili faktörlere bağlı olarak ortaya çıkmaktadır.
Araştırmalara göre bunlar arasında en önemlisi etkileyenin etkileme hedefi tarafından negatif değerlendirilmesidir; burada iletişim kaynağı olan kişinin sevilmemesi veya güven uyandırmaması söz konusudur ve bu olgu iletişim uzmanlarının "insanlar her şeye inanabilir ama herkesten gelene değil' özdeyişinde ifadesini bulmaktadır.
İkinci olarak hedefin eylemlerinin sınırlandırılmasına tepki duyması ve direnmesi söz konusu olabilir; bu olgu bireyin özgürlüğünün tehdit edilmesinden kısıtlanmasından duyduğu rahatsızlıkla ilgilidir.
Üçüncü olarak etki kaynağının istemeksizin mesaja karşıt bilgiler iletmesi de negatif etkiye yol açabilir; örneğin yapılmaması istenen davranışlar detaylı bir şekilde anlatıldığında bazen bunlardan haberdar olmayanlar neler yapabilecekleri konusunda uyarılmış olmaktadırlar.
Nihayet istenen şeyin hedefe ulaşılamayacak gerçekleştirilemeyecek kadar zor ve uzak görünmesi de negatif etkiye yol açabilir; bunun klasik örneği bir diş macunu reklamında "tüketicilerin günde en az beş kez bu macunla dişlerini fırçalamalarının gerektiği aksi halde bunun hiçbir şeye yaramayacağı" mesajının verilmesi ve kampanya sonunda söz konusu marka diş macunu satışlarının azalmasıdır.
 
Painfully

Painfully

Well-Known Member
Yanıt: Psikolojide Kavramlar

Çatışma

Kişiler arası ilişkilerin özel bir durumu olan çatışma çok farklı nedenlerden kaynaklanabilecek bir gerilim durumudur. Bu durum anlaşmazlık uzlaşmazlık bağdaşmazlık uyumsuzluk tartışma kavga gibi farklı durumlarla ilişkilendirilebilir. Kişilerin veya grupların birbirinden beklentilerinin uyuşmazlığı amaç ve hedeflerdeki farklılıklar davranış ve tutum farklılıkları iletişim bozuklukları ve benzeri nedenler çatışmaya neden olabilir.
Literatürde farklı çatışma türleri ayırdedilmektedir. Örgüt içersinde aynı hiyerarşik düzeyde bulunan kişiler veya gruplar arasındaki çatışmalar 'yatay çatışma' olarak farklı hiyerarşik düzeyde kişi veya grupların uyuşmazlığı ise 'dikey çatışma' olarak adlandırılmaktadır. Çatışma bireyler arasında olduğunda 'bireyler arası çatışma'dan gruplar birimler veya servisler arası olduğunda 'gruplar arası çatışma'dan söz edilmektedir. Ayrıca çatışmanın bireyin grubun ve örgütün kendi içinde cereyan ettiğinde 'bireyin iç çatışması' 'grup içi çatışma' 'örgüt içi çatışma' terimleri kullanılmaktadır.
Çatışma konusundaki araştırmaların önemli bir kısmı çatışmayı çözme stratejileri ve bunların koşulları üstünde durmaktadır. Bu çalışmalarda ortaya konan stratejiler kişilerin bir yandan kendi hedeflerine bağlılıkları öte yandan diğerlerine ilgileri veya başkalarını düşünme düzeyleri bakımından farklılaşmaktadır. Belli başlı stratejiler arasında otokratik strateji kaçınma stratejisi demokratik strateji kompromi ve anlaşma (conciliatıon) stratejileri dikkati çekmektedir.
 
Painfully

Painfully

Well-Known Member
Yanıt: Psikolojide Kavramlar

Çekim

Çekim kişiler arası ilişkilerin hem temeli hem de bir tarzı gibi görünmektedir. Her iki halde de çekim diğerine karşı olumlu bir tutum ifadesiyle ve ona yaklaşma arzusuyla karakterize edilebilir. Bir başka deyişle çekim olumlu duyguların ve bağlanma (affiliation) arzusunun duyulduğu kişilerarası ilişkilere tekabül eder.
Sosyal psikologlar kişiler arası çekim olgularında coğrafi mekânda yakınlık fiziksel görünüş benzerlik birbirini tamamlama enformasyon verme bağlanma isteği doyum sağlama ya da ödüllendirici olumlu yaklaşım gibi faktörlerin etkili olduğunu öne sürmüşlerdir.
 
Painfully

Painfully

Well-Known Member
Yanıt: Psikolojide Kavramlar

Davranış Senaryoları

Çeşitli koşullara veya bağlamlara uygun davranış beklentileri ya da hangi davranışların uygun olacağını belirten davranış epizodlarıdır. Senaryolar belirli özgül durumlarda kişilerin nasıl davranması gerektiğini ifade eden skriptlerden oluşurlar ve bu anlamda senaryo ve skriptler bir bakıma sosyal kuralların kognitif karşılığıdır.
Bunlar doğrudan gözlem yaparak diğer insanların değerlendirmelerini dinleyerek televizyon veya filmlere bakarak kitaplar okuyarak ve benzeri yollardan öğrenilmektedir. Örneğin her kültürde misafirlerin nasıl karşılanacağını veya cinsel ilişkilerin nasıl olacağını yöneten çeşitli senaryolar vardır. Davranış epizodları esas olarak bilişsel çaba tasarrufu sağlayan olay şemaları olarak görülebilir
 
Painfully

Painfully

Well-Known Member
Yanıt: Psikolojide Kavramlar

Davranış Stilleri

Küçük gruplarda azınlıkların çoğunluk üzerindeki etkileri konusunda Moscovici tarafından geliştirilen bu kavram etki kaynağının farklı davranış şekillerini ifade etmektedir.
Bu kavram konformite alanındaki araştırmalarda gözlenen ve yönü çoğunluktan azınlığa veya bireye doğru giden etki modelini tersine çeviren yani azınlıkların da çoğunluğun kanaatlerini değerlerini ve davranışlarım değiştirebileceğini varsayan bir anlayıştan kaynaklanmaktadır. Bir başka deyişle burada etkinin daima bağımlılıkla açıklanamayacağı yani bağımlının bağımlı olduğu etki kaynağından etkilenmesi şeklinde gerçekleşmediği bazan da bağımlılık dışında ortaya çıktığını örneğin bir kişi veya azınlığın salt davranış stili sayesinde hedef üzerinde etkili olabileceği anlayışı söz konusudur.
Davranış stilleri davranış veya kanaatin retoriğine (yoğunluk organizasyon vs.) gönderir; her biri mevcut durumun ve evriminin anlamını ifade eden sözel veya sözel olmayan sembollerin/işaretlerin niyetli bir düzenlemesidir.
Davranış stilinin iki yanı vardır: Araçsal ve sembolik yanlar. Davranış stili araçsal yanında yargı objesi hakkında; sembolik yanında ise davranış stilinin sahibi hakkında bilgi verir. Davranış stilinin kendi başına bir anlamı yoktur etkileşim içersinde anlam kazanır. Etkileşim sürecinde taraflardan biri herhangi bir stili benimseyerek kendisi ve konu hakkında enformasyon verir; muhatabı ise bunlardan görünür bazı parçaları alarak anlamlandırır.
Moscovici sosyal etki bağlamında çeşitli davranış stillerinden söz etmektedir: Soruna yatırım özerklik tutarlılık denklik/hakkaniyet katılık gibi. Davranış stilleri grupta olumlu veya olumsuz tutumlar yaratmak psikolojik alanları belirlemek ve dikkati belirli öğeler üstüne çekmek suretiyle etkili olurlar.
 
Painfully

Painfully

Well-Known Member
Yanıt: Psikolojide Kavramlar

Desantrasyon

Desantrasyon (deceniration) ya da kendi merkezinden çıkma terimi desantralizasyona benzer şekilde bir merkeze tabi olmamayı ifade etmektedir. Burada söz konusu olan kişinin yargı ve değerlendirmelerinde kendi konumundan ben merkezli ve sübjektif bakışından sıyrılıp objektif bir konuma geçmesidir.
Kendi merkezinden çıkma genel olarak zihinsel ve moral gelişimin bir üst aşaması ve gruplar arası ilişkilerde önyargılardan kurtulmanın koşulu olarak görülmektedir.
 
Painfully

Painfully

Well-Known Member
Yanıt: Psikolojide Kavramlar

Dijital İletişim

Palo Alto Ekolü'nün kişiler arası iletişimde (kullanılan enformasyonun kodun ya da işaretlerin türüne göre) ayırdettiği iki iletişim tarzından biridir (diğeri analojik iletişim).
Dijital iletişim bir takım işlemlerle kodlanabilir ve dolayısıyla bilgisayarlara sokulabilir bir özellik taşıyan objektif mantıksal bir enformasyonun kullanıldığı iletişimdir. Bu iletişimin dayandığı göstergeler ile anlamları arasında benzerlik ilişkisi yoktur bunlar arasındaki ilişkiler uzlaşmaya dayanır. Dijital iletişimin objesi şeyler yani bir içeriktir (oysa analojik iletişim ilişkiler hakkında bir iletişimdir).
 
Painfully

Painfully

Well-Known Member
Yanıt: Psikolojide Kavramlar

Dogmatizm

Adorno'nun otoriter kişilik kavramı doğrultusundaki eleştirel çalışmaları çerçevesinde Rokeach (1960) tarafından ortaya atılan kavram kısaca bireylerin dünyayla ilişkilerindeki zihinsel katılığı ifade etmektedir.
Adorno'nun etnosantrizm kavramım genişleten önyargılı tutumların belirli bir ideolojiye özgü olmadığını hoşgörüsüzlüğün 'sağ' ideolojiler kadar 'sol' ideolojilerin taraftarlarında da görüldüğünü savunan Rokeach'e göre her birey sosyal dünyasını inandıklarından ve inanmadıklarından oluşan bir inançlar sistemiyle (belief-disbelief systetri) süzgeçten geçirir. Rokeach dogmatizmi bu karmaşık sistemin işleyiş tarzını açıklayan bir model olarak önermektedir.
 
Painfully

Painfully

Well-Known Member
Yanıt: Psikolojide Kavramlar

Donma Etkisi

K. Lewin'in (1947) karar verme etkinliğinin sonuçlarını belirtmek üzere ortaya attığı bu kavram (freezing) insanların 'onlara kendi kararları gibi görünen şeylere katılma ve bu kararlara uygun davranma eğilimi gösterdikleri' varsayımına dayanmaktadır. Amerikalı ev kadınlarının tüketim alışkanlıkları konusunda iki farklı strateji izleyen Lewin bunlardan birinde yeni ürünleri (sakatat vs.) övme yönünde ikna edici konferanslar verme yoluna gitmiş diğerinde ise bir grup çalışması düzenleyerek kadınlarla birlikte yeni şeyler deneme kararı verme yolunu seçmiştir.
Sonuçlara göre ikinci yol daha etkili olmuş ve Lewin bunu karar verme eyleminin erdemine yani donma etkisine bağlamıştır. Ona göre kadınlar daha çok ikna oldukları için değil yeni ürünleri deneme kararı verdikleri için tutum değişikliği göstermişlerdir. Burada kararın doğru veya yanlış olması önem taşımamaktadır.
Nitekim bunu günlük yaşamdan bazı olaylarda görmek mümkündür. İsraf davranışlarının çoğu bu mekanizmayla açıklanabilir. Örneğin akşam dışarda eğlenmek için pek çok seçeneğe sahip olan bir aile içlerinden birinin X konserine bedava bileti olduğu için öncelikli seçeneklerinden vazgeçebilir (aynı şekilde küçük bir avans ödenerek yapılan rezervasyonlardan daha sonra vazgeçilememesi); yağmurlu bir günde evine dönmek için otobüs dolmuş veya taksi arayan biri otobüs durağında 15 dakika bekledikten sonra durak önünden geçen bir taksiye binmeyebilir ('Bu kadar bekledim artık otobüs gelmek üzeredir'**.
Bunun literatürden bir başka örneği 1965'te Johnson'a Vietnam Savaşı'nın geleceği hakkında sunulan rapordur. Raporda "Çok sayıda Amerikan birliği cephe savaşına sokulursa kayıplar çok olur; donatımları yetersiz vb. Ama kayıplar çok olunca geri dönemeyiz sonuna kadar gitmemiz gerekir aksi takdirde ulusal bir aşağılanma yaşarız. Büyük bir ihtimalle de sonuna kadar gidemeyeceğiz ve ulusal gururumuz kırılacaktır vb." denmektedir. (Ancak ABD. Başkanı donma etkisini kullanan bu ileri görüşlü raporu dikkate almamıştır).
Başlangıçta donma etkisi kavramıyla açıklanan bu olgu daha sonra 'angajmanın tırmanması' (escalation of commitmeni) olarak da adlandırılmış ve 'oltaya takılma' (law-ball) diyebileceğimiz bir manipülasyon stratejisinin açıklanmasında kullanılmıştır. Bu strateji belirli bir konuda karar veren kişinin kendi kararının tuzağına düşerek sebatla aynı yönde davranmaya devam etmesini öngörmektedir. Burada bir bakıma insanın kendi kendini manipülasyonu ya da iknası söz konusudur.
İtaat davranışlarını konu alan sosyal psikoloji deneylerinde zoraki kabul (forced compliance) durumlarında değişken olarak baskısız (serbest seçim -ki bu salt bir illüzyon da olabilir) veya baskılı (serbest olmayan seçim) koşullar kullanıldığında baskısız uyma (compliance without pressure) koşulunun etkili olduğu ve deneklerin normalde yapmayacakları şeyleri yaptıkları görülmektedir. Serbest seçim koşulundaki denekler kararlarında daha ısrarlı davranmaktadır.
Bu konuda Aronson 'kendi kendini doğrulama' kavramına dayalı bir açıklama getirmektedir. Ona göre kararda ısrarlar (hatta en disfonksiyonel olanlar bile) bireyin İlk kararının rasyonelliğinin onaylanması ihtiyacıyla açıklanabilir.
 
Painfully

Painfully

Well-Known Member
Yanıt: Psikolojide Kavramlar

Duygusal Zeka (EQ)

Türümüz var oluşunu büyük ölçüde duyguların insan ilişkilerindeki gücüne borçludur. Kararlarımızı ve hareketlerimizi şekillendirirken hislerimiz çoğu zaman düşüncelerimize baskın çıkar. Duygular bize hakim olduğu sürece zeka iyi ya da kötü hiç bir yere varamaz.
Tüm duygular harekete geçmemizi sağlayan dürtülerdir.Aslında biz iki zihne sahibiz; birisi düşünüyor diğeri ise hissediyor. Birbirinden tamamen farklı bu iki kavrama tarzı zihinsel yaşantımızı oluşturmak için etkileşim halindedir.Akılcı zihin bilincimize daha yakındır düşüncelidir ve tartıp yansıtabilir.
Bunun yanında fevri ve güçlü bazen de mantıksız olan bir kavrama sistemi daha vardır; bu da duygusal zihindir. Hisler yoğunlaştıkça duygusal zihin devreye girer ve akılcı zihin etkisini yitirir.
Duyguların akıl üzerindeki etkisini anlamak için beynin gelişimine bakmamız gerekir. Homo sapiens neokorteksi düşüncenin beşiğidir. Hissettiklerimize düşünce katar. Hayatta kalabilme üstünlüğü neokorteksin strateji geliştirme uzun vadeli plan yapma gibi kurnazlıklarına borçluyuz.
Amigdala duygusal belleğin ve başlı başına anlamın deposudur; amigdalasız yaşam kişisel anlamlarından soyutlanmış bir yaşamdır. Amigdala psikolojik gözcü konumuyla ruh dünyamızda merkezi bir yere yerleşmiştir. Doğrudan amigdalaya ulaşan duygular bizim en ilkel ve en güçlü hislerimizi kapsıyor; işte bu devre duyguların gücünü ve akla olan üstünlü ğünü çok iyi açıklıyor.
Hisler bize doğru yönü gösterir; ondan sonra kuru mantık işe yarar. Demek ki duygular mantıklı olmak için gereklidir. Bir bakıma; akılcı ve duygusal olmak üzere iki beynimiz iki zihnimiz ve iki farklı türden zekamız vardır. Hayatı nasıl yaşadığımız her ikisi tarafından belirlenir. Sadece IQ değil duygusal zeka da önemlidir.
Aslında akıl duygusal zeka olmadan tam verimli çalışamaz. Akademik zekanın duygusal yaşamla pek ilgisi yoktur. Kişiler arası ilişkilerde zeka diğer insanları anlamaktır. Özbilinç duyguları idare edebilmek kendini harekete geçirmek başkalarının duygularını anlamak ilişkileri yürütebilmek duygusal zekaya ait yeteneklerdir. İnsanı insan yapan niteliklerin çoğu duygusal zekadan gelmektedir.
Kararlar salt mantığa dayanarak alınamaz; kişinin güdülerine ve geçmiş deneyimlerden derlenmiş duygusal bilgeliğe ihtiyaç vardır. Kişisel açıdan doğru kararlar verebilmenin anahtarı hislerine kulak vermektir. Bize sıkıntı veren duygulara hakim olabilme duygusal sağlığımızın anahtarıdır.Duyguların yoğunluğu ve süresi uygun ölçüyü aşıyorsa o zaman rahatsızlık veren uçlara yani kronik kaygı kontrolsüz öfke ve depresyona doğru kayarlar.
Duygusal zeka açısından umutlu olmak kişinin zorlu engeller veya yenilgiler karşısında bunaltıcı kaygıya teslimiyetçi bir tutuma ya da depresyona yenik düşmemesi anlamına gelir. İyimserlik tıpkı umut gibi zorluklara ve engellemelere rağmen genel olarak hayatta herşeyin iyi gideceğine dair beklentidir. İyimserlik ve umut öğrenilebilir. Her ikisinin de temelinde psikologların özverimlilik dediği görüş yani kişinin hayatındaki olaylarla başedebileceğine dair inancı vardır.
Empatinin kökeni özbilinçtir.Başkalarının ne hissettiğini kaydedememek duygusal zeka bakımından büyük bir eksikliktir. Çünkü duygusal ahenk empati yetisinden kaynaklanır; ahlakın kökleri empatide bulunur.
Her temasta duygusal sinyaller göndeririz ve bu sinyaller bizimle birlikte olanları da etkiler. EQ bu alışverişin id****ini içerir. Sosyal zekanın temelinde ise grupları organize edebilme tartışarak çözüm bulma kişisel bağlantı sosyal analiz becerileri bulunur.
Duygusal öğrenmede cinsiyetler arasında farklılıklar vardır. Kızlar sözlü-sözsüz duygusal işaretleri okumakta hislerini ifade etmekte ustalaşırken erkekler incinebilirlik suçluluk korku ve acıyla ilgili duygularını en aza indirgemekte beceri sahibi olur. Bu da ikili ilişkilerde ve evliliklerde önemli rol oynar.
Evliliklerde anahtar niteliğindeki yeterliliklerden biri eşlerin sıkıntılı hisleri kendi başına yatıştırmayı öğrenmesidir. Kendi kendine konuşma savunmacı olmayan dinleme ve konuşma saygı ve sevgi evlilikte düşmanlığın önünü keser.
Gelecekte EQ'nun temel becerileri ekip çalışmasında işbirliğinde ve insanların birlikte daha etkili çalışmayı öğrenmelerine yardımcı olunurken büyük önem kazanacaktır. Duyguların sağlık açısından önemi incelendiğinde ise merkezi sinir sistemi ile bağışıklık sisteminin sayısız şekilde iletişim halinde olduğu görüldü.
Öfke kaygı kronikleştiğinde insanların bir dizi hastalığa karşı direncini kırabilir. Depresyon ise kişilerin daha kolay rahatsızlanmasına neden olmasa bile özellikle durumu ağır olan hastaların tıbbi açıdan iyileşmesini engelleyebilir ve ölüm riskini artırabilir. İyimserlik umut duygusal desteğin ise şifa gücü vardır.Ayrıca kronik ya da ciddi bir hastalıkla savaşanların hislerini umursamayan tıbbi bir bakıma artık yetersiz kalmaktadır. Tıbbın duygu ve sağlık arasındaki bağdan yöntem açısından daha fazla yararlanmasının zamanı çoktan gelmiştir.
Ayrıca çocukların okuldaki başarısızlıklarının ardında da duygusal zekadan yoksunluk yer almaktadır. Bir çocuğun okula hazır olması nasıl öğreneceğine bağlıdır. Bunun da 7 öğesi vardır: Güven merak etme amaç gütme özdenetim ilişki kurabilme iletişim yeteneği işbirliği yapabilme. Duygusal dersler (hatta kalbin en derinlerinde yer eden çocuklukta öğrenilmiş alışkanlıklar bile) yeniden biçimlendirilebilir. Duygusal öğrenme yaşam boyu sürer.
Mizaç duygusal hayatımızın özelliklerini oluşturan ruh halleri olarak tanımlanabilir.Genler tek başına davranışı belirlemez; çevremiz özellikle de büyürken yaşadıklarımız ve öğrendiklerimiz yaşam ilerledikçe mizaçla ilgili bir eğilimin nasıl ifade bulacağını belirler. Duygusal yeteneklerimiz sabit veriler değildir; doğru bir öğrenmeyle geliştirilebilirler.
Alkoliklik uyuşturucu bağımlılığı yeme bozuklukları gibi kötü alışkanlıklar depresyon kaygı belirtilerini kendi kendilerine tedavi etme yöntemi olarak gelişebilmektedir. Duygusal eğitim; hisleri tanıyıp onları tanımlayacak bir sözcük oluşturma anlamında özbilinci; düşünceler duygular ve tepkiler arasındaki bağlantıları sezmeyi; bir karara duyguların mı yoksa düşüncelerin mi hükmettiğini bilmeyi; farklı seçimlerin sonuçlarını öngörmeyi ve bütün bu içgörüleri uyuşturucu kullanmak sigara içmek ve ¤¤¤¤ gibi konulardaki kararlarda uygulamayı içeriyor. Ayrıca duygu yönetimi duyguların verimli kullanımı empati duyguları okuma ilişkileri yürütme yeteneklerini yerleştirmek de eğitime dahil.
Yapılan araştırmalara göre duygusal okuryazarlık programları çocukları okuldaki başarı puanlarını ve performansını iyileştirmektedir. Duygusal okuryazarlık karakter ahlaki gelişim ve yurttaşlık eğitimiyle birlikte gelişir.
 
Cevap yazmak için giriş yap yada kayıt ol.
Üst